Güneş Çarpması Nedir? Güneş ışınlarının en dik açı ile geldiği yaz ayları başta olmak üzere yüksek derecede sıcaklıklarda güneş ışığı altında fazla kalma nedeniyle vücut ısısının anormal seviyelere çıkması güneş çarpması olarak adlandırılmaktadır. Vücut mekanizmasını ve sistemleri olumsuz yönde etkileyen yüksek sıcaklık, özellikle öğle vakitlerinde daha çok görülmektedir. Rüzgar görülmeyen havada daha da etkili olan sıcaklık, vücudun terleme ya da su kaybetme mekanizmasını bozarak kalıcı tahribatlara ve hatta ölüme bile neden olabilmektedir.
Çok sıcak havalarda vücut mevcut ısısını koruyabilmek amacıyla terleme yöntemini kullanmaktadır. Terlemenin tam olarak gerçekleşememesi vücutta sodyum ve klor kaybına neden olmakta, sonucunda da güneş çarpması yaşanmaktadır.
Güneş çarpmasının en önemli nedeni yüksek sıcaklık olsa da nem oranı da etkili faktörlerden biridir. Genellikle 40°C’nin üzerindeki sıcaklıklarda görülen güneş çarpması, daha düşük sıcaklıklarda ise yüksek nem oranı nedeniyle bireylere etki etmektedir. Bunun yanı sıra sıcak havada kalın kıyafetler kullanmak, güneş altında alkol almak ve bir anda fazla yiyecek tüketmek de güneş çarpmasına neden olabilmektedir.
Güneş çarpması her yaş grubunda görülse de bazı yaş aralıkları risk grubunda yer almaktadır. 4 yaş altındaki çocuklar ve 65 yaş üzerindeki bireylerde güneş çarpması vakaları daha çok görülmektedir. Aynı zamanda böbrek yetmezliği, yüksek tansiyon (hipertansiyon), kanser, obezite hastaları, kronik rahatsızlıkları bulunanlar ve çeşitli psikolojik rahatsızlıklara sahip bireyler de risk grubu içinde yer almaktadır. Hamilelik dönemindeki kadınların da yüksek sıcaklıklarda güneş çarpmasına karşı önlem alması gerekmektedir.
Güneş Çarpmasının Nedenleri
1- Yüksek sıcaklıklarla maruz kalmak: Bu rahatsızlığın en büyük nedeni öğlen 12 – 1 arası başta tatil bölgeleri olmak üzere, kumsal ve plajlarda vakit geçirmektir. Güneş ışınlarının dik bir açıyla yeryüzüne indiği bu zamanlarda ultraviyole ışınları son derece tehlikeli olabilmektedir.
2- Alkol tüketimi: Yüksek sıcaklıklarda yoğun alkol tüketimi, güneş çarpması riskini arttırıyor. Alkol metabolizmayı yavaşlatıp bağışıklık sistemini zayıflattığı için güneş çarpmasının olası etkileri çok daha hızlı hissedilebilir. Bunun için yüksek sıcaklıklarda alkole ara verilmeli ve açık havada alkolsüz içecekler tüketilmelidir.
3- Kapalı mekanlarda fazla kalmak: Bilinenin aksine güneş çarpması vakaları sadece açık mekanlarda yaşanmaz. Aşırı sıcak mekanlarda uzun süreli oturmak da çok büyük bir risk faktörü doğurmaktadır. Uzun süre su tüketmemek, klimasız ortamlarda vakit geçirmek de tehlikeyi arttıran yegane unsurlar arasında gösteriliyor.
4- Kalın giyinmek: Son olarak sıcak havalarda kalın kumaştan giysiler giymek vücudun direncini düşürdüğü için risk teşkil etmektedir.
Güneş Çarpması ve Uyku Belirtileri
Güneş çarpmasının en bariz belirtilerinden biri kişinin uykuya olan düşkünlüğüdür. Vücudun mekanizması tamamen bozulduğu için fonksiyonlarını eskisi gibi yerine getiremez. Bu da çok büyük oranda uykuya olan bağımlılığı arttırır. Kişiler güneş çarptıktan sonra günde 10 – 12 saat uyuma eğilimi gösterir.
Güneş Çarpmasının Zihinsel Belirtileri
Güneş çarpması sonucu kişinin vücudunda olduğu gibi zihin yapısında da belli başlı değişimler yaşanır. Zihin bulanıklığı en sık rastlanan semptomlar arasında görünür. Birey kademeli olarak bulanık düşünmeye ve en ufak bir şeye dahi odaklanamamaya başlar. Şiddetli baş ağrılar ile birlikte doğru zamanda müdahale edilmezse sonuçta koma emareleri görünmeye başlanır.
Güneş Çarpmasının Diğer Belirtileri
Ateşin yükselmesi
Güneş çarpmasından sonra ilk 2 -3 saat son derece kritiktir. Bu kritik süreçte hastaların ateşlerinin yükseldiği saptanmıştır. 40 dereceye kadar yükselen ateş kişilerin son derece halsiz hissetmelerine neden olur.
İstifra
Özellikle çocuk ve kadınlarda kusma eğilimi sıklıkla gösterilir. Hasta olan kişiler yediği her şeyi anında çıkarmaya başlar. Buna eşlik eden baş dönmesi ile birlikte çok kısa süre içerisinde hasta yatağa düşer.
Mide bulantısı
Bağışıklık sisteminin çökmeye başlaması ile birlikte mide bulantısı da en sık rastlanan bir diğer semptom olarak kayıtlarda yer almaktadır. Bazı hastalarda mide ekşimesi ve öğürme de görülebilir. Belirtiler her komplikasyonda olduğu gibi hastadan hastaya değişkenlik gösterebilir.
Güneş Çarpmasında İlk Yardım
Güneş çarpmasına maruz kalan kişi hemen serin olan bir yere alınarak üzerinde sıkı giysiler varsa gevşetilir ve kusma riskine karşı yan yatırılır. Vücut ısısını düşürmeye yönelik başına göğsüne ve koltukaltlarına soğuk su ile ıslatılmış bez koyulabilir veya soğutucularla soğutmaya çalışmak gerekir. Kan dolaşımını başa doğru yönlendirmek kişinin için ayaklarını yükseltmek, kol ve bacaklara masaj yapmak, duş aldırmak da gerekebilir. Kişinin bilinci açıksa sıvı alımının sağlanması, bilinç kapalı ise kesinlikle içmesi için sıvı verilmemesi takip ve tedavi amaçlı en yakın sağlık kuruluşuna ulaştırılması gerekir.
Güneş çarpması durumunda bunları yapmayın.
Hastanın bilinci yerinde değilse su içirilmemelidir.
Alkol koklatılmamalıdır.
Katı yiyecekler çok tehlikeli sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle kesinlikle verilmemelidir.
Güneş Çarpması Tedavisi
Güneş çarpmasında tablo kötüye gidiyorsa tuz ve elektrolit seviyelerini belirlemek için kan testleri kullanılır. Kan testi sonucuna göre de hastaya sıvı terapisi uygulanabilir. Güneş çarpması sonrasında oluşabilecek komplikasyonlar nedeniyle böbrek yetmezliği gibi durumlara karşı hasta birkaç hafta takip edilir. Sıvı ve tuz dengesi ile sıcaklık değişimleri gözlem altında tutulur.